بالوالدین احسانا، اصولی درباره احسان به پدر و مادر
نمونه‌ای از اصول خانوادگی
در چهار سوره از قرآن مجید نیكى به والدین بلافاصله بعد از مسئله توحید قرار گرفته است. (بقره، 83، نساء، 36، انعام، 151 و اسراء، 23) این هم‌ردیف بودن دو مسئله بیان‌گر این است كه اسلام تا چه حد براى پدر و مادر احترام قائل است.
در سوره بقره آیه 83 مىخوانیم: «لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً» جز خداوند یگانه را پرستش نكنید و به پدر و مادر نیکی کنید.
و در سوره نساء آیه 36 مىخوانیم: «و اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً» و خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریك او قرار ندهید و به پدر و مادر نیكى كنید.
و در سوره انعام آیه 151 مىفرماید: «أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً» چیزى را با او شریك مگیرید، و به پدر و مادر نیكى كنید.
و در آیات مورد بحث نیز این دو را قرین با هم دیدیم. «وَ قَضى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
قرآن و روایات صریحاً توصیه مىكنند كه حتى اگر پدر و مادر كافر باشند رعایت احترامشان لازم است.
در آیه 15 سوره لقمان مىخوانیم: «وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِی ما لَیسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً» اگر آنها به تو اصرار كنند كه مشرك شوى اطاعتشان مكن، ولى در زندگى دنیا به نیكى با آنها معاشرت نما!
ج- شكرگزارى در برابر پدر و مادر در قرآن مجید در ردیف شكرگزارى در برابر نعمت‌هاى خدا قرار داده شده است. چنان‌كه مىخوانیم: «أَنِ اشْكُرْ لِی وَ لِوالِدَیكَ» (لقمان، 14) براى من و پدر و مادرت سپاس‌گزار.
اصولی که از این آیه می‌آموزیم و آنگونه که باید بگوییم:
1- چون شرك، ريشهى مفاسد است، در رأس همه‌ی دستورات آمده است. «لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ، و اعْبُدُوا اللَّهَ، لا تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً، أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ»
2- بعد از يكتاپرستى، احسان به والدين آمده است. «وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
3- تبعيض و گرايش به يكى از پدر و مادر، ممنوع است. «وَ بِالْوالِدَینِ»
4- خدمت‌گزارى و احسان به پدر و مادر، از اوصاف موحّد واقعى است. «لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ، و اعْبُدُوا اللَّهَ، لا تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً، أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ .... وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
5- در احسان به والدين، مسلمان بودن آنها شرط نيست. نمىفرمايد: «بالوالدين المؤمنين احساناً» لذا در حديث مىخوانيم: «براً كان أو فاجراً» يعنى چه نيكوكار چه فاجر، بايد به هر دو احسان كنيد.
6- در احسان به پدر و مادر، فرقى ميان آن دو نيست. «وَ بِالْوالِدَینِ»
7- نيكى به پدر و مادر را بىواسطه و به دست خود انجام دهيم. (ب + الوالدین = معنى آن نيكى‌كردن بطور مستقيم و بدون واسطه است.) «وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
8- احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشكّر، مراقبت و امثال اين‌ها مىشود. «إِحْساناً»
9- احسان به والدين، حدّ و مرز ندارد. (نه مثل فقير، كه تا سير شود، و جهاد كه تا رفع فتنه باشد و روزه كه تا افطار باشد.) «إِحْساناً» به صورت مطلق و نکره آمده است.
10- احسان به والدین حد زمانی هم ندارد. (به پدر و مادر چه زنده و چه مرده باید احسان کرد.) نگفته است «وَ بِالْوالِدَینِ الحیین»
11- سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است، نه والدين. زيرا والدين نيازى بهسفارش ندارند و به طور طبيعى به فرزندان خود احسان مىكنند. و بر عکس خطاب به والدین مىفرمايد: «لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّه» (منافقون، 9) اموال و اولادتان شما را از ياد خدا غافل نسازد.
12- عقوق والدين بعد از شرك به خداى بزرگ در شمار بزرگترين گناهان، و يا خود، بزرگترين آنها است.
13- نگفته است «بالابوین» احسانا گفته است که «بالوالدین»، یعنی حساب پدر و مادر از همه جداست، چون اب به رهبر و پدر و معلم و پدرزن هم گفته می‌شود.
14- درباره برخورد با مردم «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ» عدل و احسان سفارش شده است، ولی در برخورد با پدر و مادر نباید با عدالت برخورد کرد، بلکه باید احسان کرد.
همه توضیحات ...