تبریز شهر جهانی فرش دست بافت

فرش تبریز از دیرباز شهره عام و خاص بوده است و همانطور که در ادامه خواهد آمد از یک تاریخ باشکوه برخوردار است. چنانچه به جرات میتوان گفت درخشش قالی معاصر ایران در جهان مدیون قالی تبریز است. با توجه به اینکه بازار فرش تبریز از گستردگی زیادی برخوردار است و هم چنین با وجود تنوع تولیدات قالی و داشتن مراکز پژوهشی و دانشکده فرش، که به صورت علمی با فرش برخورد می‌شود و دلیل دیگری که ذکر خواهد شد، شهر تبریز از طرف سازمان جهانی صنایع دستی(WCC) به عنوان "شهر جهانی فرش دستباف" از سال 2015 انتخاب شد. که این انتخاب بار دیگر بر اهمیت فرش تبریز اشاره دارد
                  شاخصها و دلایل انتخاب تبریز به عنوان شهر جهانی فرش دستباف
   اهمیت فرش تبریز را از جوانب مختلف می‌توان مورد مطالعه قرار داد. تاریخ فرش تبریز از مقوله‌های مهمی است که نه تنها در فرش منطقه بلکه در تاریخ فرش جهان، حتی عثمانی(ترکیه امروزی) و هند، تاثیر به سزایی داشته است. حاشیه‌ی کوفی و تزئینات کوفی که برای اولین بار در دوره‌ی سلجوقی در فرش‌های ایران و آناتولی بازنمایی شده‌اند به نام دیگری نیز قید گردیده است و آن هم تزئینات «شامی» است. بر خلاف تصور عده‌ی زیادی از پژوهشگران که این واژه را منشعب از شامات سوریه می‌دانند، اخیرا ثابت شده است که منظور از شام یا شامی، مرکز فرمانروایی ایلخانان، شنب غازان است که در غرب شهر تبریز واقع شده است. تزئینات کوفی به وفور در قالی و منسوجات ایلخانان به کار رفته است. نمونه‌ی بارز آن را می‌توان در تصاویر نسخه‌ی «جامع التواریخ» اثر رشیدالدین فضل‌الله همدانی مشاهده کرد. اینگونه از تزئینات را در قالی‌های ترکمانی نیز به راحتی می‌توان سراغ گرفت. بی‌درنگ و بنا به گواهی سیاحان دوره‌ی ترکمانی، قالی‌‎های بسیار نفیسی، مسجد کبود را مفروش به نقوشی در شأن نقوش کاشی‌کاری شده‌ی فیروزه‌ی اسلام می‌کرده است. بنا به گفته سیاحانی همچون؛ جوزفو باربارو، کنتارینی و.در دوره‌ی اوزون‌حسن آق‌قویون‌لو، قالی‌های زیبایی در کاخ هشت‌بهشت تبریز دیده شده است.  فرش تبریز در دوره‌ی صفوی گام بسیار بلندی را برداشت. سرچشمه‌ی فرش‌های کلاسیک ایران بدون تردید به قالی‌های بسیار متنوع تبریز برمی‌گردد. قالی‌های صفوی از هر لحاظ پیشرفت چشم‌گیری داشته است. هم از جنبه‌ی فنی و هم از نقطه نظر نقش و طرح. فرش‌های شکارگاه، ترنج‌بندی، لچک‌ترنجی، درختی، چهارفصل، چهار باغ و گرفت و گیر در ابعاد مختلف نشان از رشد فزاینده‌ی قالی در تبریز سده‌ی دهم هجری است. نقش و نگار این قالی‌ها از زیبایی و تنوع چشم‌نوازی برخوردار است. لابد نقاشان درباری چون آقامیرک، سلطان محمد، میرمصور و دیگر نقاشان دربار شاه‌ تهماسب در هنرنمایی این قالی‌ها سهم قابل توجهی داشته‌اند. قالی‌های تهماسبی دارای اسلیمی‌ها و ختایی‌های پرقدرت و ترکیب‌بندی‌های بسیار سیال هستند. فرش کنونی ایران حتی ترکیه و هندوستان، با واسطه و بی واسطه، مقتبس از فرش‌های صفوی تبریز هستند. نقاشانی که از تبریز جانب دربار گورکانیان هند و استانبول مهاجرت کردند تأثیر وافری در رونق قالی‌های آنجا داشته‌اند. فرش ایران در اواخر دوره صفوی و در دوره‌ی افشار و زند، با افول چشم‌گیری دست و پنجه نرم می‌کند. تا جایی که مشخص است در این دوره صرفاً قالی‌های روستایی و ایلاتی توانست به حیات خود ادامه دهد. این احتزار خیلی طول نکشید تا این که در دوره‌ی قاجار با فعالیت تولید کنندگان و تجار تبریزی قالی‌بافی تبریز دوباره احیاء شد. این بار بازرگانان تبریزی به تبریز اکتفا نکردند، بلکه قالی‌بافی را در سایر شهرهای ایران، مانند ساروق، همدان، کرمان و مشهد نیز احیا کردند. به سخنی دیگر قالی امروز ایران مدیون تولیدکنندگان فرش دوره‌ی قاجار تبریز هستند. در این دوره ‌تجار به صورت مستقیم قالی‌های ایران را از طریق بندر ترابوزان و بندر استانبول و بندر ازمیر به مرکز اروپا صادر می‌کردند و این صادرات مورد توجه حکام قاجاری به ویژه ناصرالدین‌شاه قرار گرفت، تا جایی که خود او فرمانی امضا کرد تا از رنگ‌های صنعتی که جدیداً استعمال می‌شد در قالی ایرانی استفاده نشود. قالی دوره‌ی قاجار تبریز مورد تقلید قالی‌بافان شهر «هرکه» در ترکیه قرار گرفت. قالی‌های سالتینگ و برخی قالی‌های جانمازی آناتولی به صورت مستقیم منبعث از قالی تبریز هستند. قالی تبریز در دوره‌ی معاصر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. قالی بزرگ عمواُغلو (مشهد) در زمره‌ی این قالی‌ها قرار دارد. اما آنچه قالی‌های معاصر تبریز را از قالی‌های دیگر متمایز می‌کند، وجود یک نوع جسارت در طراحی و رنگ‌آمیزی فرش تبریز است. طراحان و نقاشان معاصر تبریز توانستند از کالبد سنتی خارج شوند و روح و جان تازه‌ای در قالی تبریز بدمند. توجه به سلیقه‌ی بازار هدف در نقش و رنگ از امتیازهای قالی تبریز است. استفاده از نقش‌های چدنی، لندنی‌کاری و گچبری، دسته‌گل‌های فرنگی و رنگ‌های ملون، اقبال مشتریان و متقاضیان غرب را به همراه داشته است. به همین منظور هم باز در بره‌های از تاریخ معاصر، فرش تبریز کمابیش بر فرش سایر نقاط ایران مؤثر بوده است. قالی تبریز با داشتن تاریخ قابل افتخار از تنوع بسیاری نیز برخوردار است. قالی‌های شهری یا همان کلاسیک، که در قلب تبریز بافته می‌شوند اهمیت به سزایی در صادرات دارند. قالی‌های شهرستانی هم‌چون هریس، گُروان و مهربان نیز نقش بسیار مهمی در تجارت فرش منطقه و تبریز دارد. قالی‌های هریس متقاضیان خود را در استان دارد. هرچند نوع کهنه و قدیمی آنها مشتریان خارجی را جلب می‌کند. قالی‌های روستایی، مانند قراجه، لمبران، حماملو که بیشتر در منطقه‌ی قره‌داغ (ارسباران) بافته می‌شوند هنوز در بازار «سامان میدانی» تبریز خریداران خاص خودشان را دارند اما فرش‌های تخت‌باف ایلاتی نیز بر تنوع فرش بازار تبریز می‌افزاید. گلیم‌ها، جاجیم‌ها و ورنی‌های عشایر شاهسون در فروشگاه‌های صنایع دستی تبریز و تهران جایگاه ویژه‌ای برای خود دارند