فردوسی

در این سده رونمایی از یکی ازشاهکارهای ادبی جهان یعنی شاهنامه فردوسی صورت گرفت. حسن فردوسی بهترین سالهای زندگی و سرمایه اش را بر سر سرودن شاهنامه گذاشت. فردوسی کاری را که رودکی و دقیقی آغاز کرده بودند به بهترین شکل ادامه داد و زبان پارسی را در برابر حوادثی که ممکن بود آنرا از میان بردارد بیمه کرد. همچنین خیام در این سده دقیق ترین تقویم جهان را تنظیم کرد.

تحولات مهم علمی و ادبی را دانشمندان ایرانی بوجود می آوردند. علوم در جهان اسلام به علوم عربی که شامل فقه می شد و علوم عجمی که شامل ریاضیات و فلسفه و کیهان شناسی میشد در آمده بود و شوربختانه اولی دشمن دومی بود و از هیچکاری در زمین گیر کردن علوم عجمی فروگزار نمی شد. پورسینا شفا و قانون را در این سده نوشت.

نامداران دیگر این دوره حسین پورسینا معروف به بوعلی سینا- عمر خیام- محمد بیرونی معروف به ابوریحان- حسن توسی معروف به خواجه نظام الملک- اسماعیل گرگانی معروف به جرجانی و باباطاهر عریان بودند. تسلط عربها به گسترش لقب هایی با پیشوند ابول و ابو و عبدل دامن زده بود که نام اصلی نام آوران ایرانی را در سایه قرار میداد.

ترکان غزنوی و سلجوقی که بتدریج ایران را در کنترل خود می گرفتند از تقویت و گسترش زبان و ادبیات فارسی دریغ نمی کردند و برای ساخت مدرسه های نظامیه بودجه می دادند.  اروپایی ها هم به تدریج به نهادهای آموزشی روی می آوردند و در سوئد مدرسه Lund  ساخته شد ودر بلونیا ایتالیا دانشگاه تاسیس شد. همچنین دانشگاه آکسفورد در انگلستان آغاز بکار کرد.

در دیگر نقاط جهان پاپ اوربان دوم در ایتالیا برای رها ساختن اورشلیم از دست مسلمانان ایده پرداز جنگهای صلیبی شد. همچنین پاپ گریگوری قوانینی را پی ریخت که پاپ را نماینده خدا و او را بدون خطا و غیر قابل انتقاد معرفی میکرد. جنگ قدرت بین کلیسای روم و بیزانس سرانجام به جدایی این دو کلیسا و ایجاد مذاهب کاتولیک و ارتدوکس انجامید.